Operat szacunkowy stanowi opinię (autorską) rzeczoznawcy majątkowego. Opinia ta dotyczy wartości nieruchomości i jest dokumentem urzędowym. Operat szacunkowy sporządza się wyłącznie w formie pisemnej. W razie rozbieżności w zakresie wyceny, przez dwóch niezależnych rzeczoznawców majątkowych, ostatecznej wyceny dokonuje organizacja zawodowa rzeczoznawców majątkowych.
Operat składa się z podstaw prawnych oraz uwarunkowań dokonanych czynności, a także przedstawienia obliczeń, rozwiązań merytorycznych i wyniku końcowego.
Operat szacunkowy stanowi wynik wyceny nieruchomości i powinien być sporządzany zgodnie z obowiązującymi uwarunkowaniami prawnymi oraz określonymi procedurami i standardami. Rzeczoznawcy opracowują go w oparciu o wytyczne zawarte w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego. Stąd też forma i treść operatu powinna być ujednolicona, bez względu na to, gdzie i przez jakiego rzeczoznawcę majątkowego operat jest wykonywany.
Decydując się na zakup domu czy mieszkania na kredyt, zachodzi konieczność skorzystania z rzeczoznawcy majątkowego, ponieważ operat szacunkowy stanowi bardzo ważny dokument dla banku, który udziela zainteresowanym kredytu. W takim przypadku można skorzystać z rzeczoznawcy majątkowego, który został zarekomendowany przez sam bank, lub zdecydować się na rzeczoznawcę niezależnego. Z punktu widzenia kredytobiorcy i przyszłego właściciela nieruchomości, jeden i drugi wariant posiada zarówno słabe jak i mocne strony.
Dokonując samodzielnego wyboru rzeczoznawcy majątkowego, należy liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z wykonaniem operatu szacunkowego. Jednakże zanim dokument ten zostanie dostarczony do banku, zamawiający operat, ma wgląd w jego zawartość. Dzięki temu istnieje realna szansa „reagowania” w przypadku pojawienia się ewentualnych nieścisłości, aby operat nie został sporządzony ze szkodą dla zamawiającego. Jeśli zamawiającemu zależny np. na „podbiciu” ceny, może podsunąć rzeczoznawcy adresy nieruchomości, dla których powinien poszukiwać archiwalnych transakcji np. ceny tych nieruchomości, których wartość za metr jest wyższa. Odwrotność w/w sytuacji zamawiający operat może wykorzystać do celu negocjacji przy zakupie mieszkania. Wspomnienie rzeczoznawcy, że operat nie będzie kierowany do banku, a posłuży jedynie jako „oręż” w negocjowaniu korzystnych warunków zakupu mieszkania, pozwoli na uzyskanie minimalnej, racjonalnej ceny nieruchomości. Dzięki przyjęciu innych kryteriów, może się okazać, że wycena będzie o kilkadziesiąt tysięcy niższa. Warto pamiętać, że samodzielnie decydując się na rzeczoznawcę należy zapoznać się z listą rzeczoznawców z województwa, których ekspertyzy są akceptowane przez bank udzielający kredytu.
Inaczej rzecz wygląda, jeśli wyceny dokonuje rzeczoznawca wytypowany przez bank. Wadą tego rozwiązania jest ograniczony kontakt z rzeczoznawcą. Najczęściej spotkanie odbywa się podczas fotografowania nieruchomości. Zainteresowany nie ma żadnego wpływu na operat szacunkowy. O jego zawartości dowiaduje się podczas konfrontacji w banku. Taki wariant zupełnie pozbawia wpływu na przebieg wydarzeń. Ewentualną zaletą jest brak konieczności poszukiwania rzeczoznawcy na własny rachunek.