Katastrem nazywa się urzędowy opis, rejestr nieruchomości, który sporządza się dla celów podatkowych. Wartością katastralną nieruchomości jest jej wartość określona właśnie dla celów podatkowych, ustalana na podstawie masowej wyceny przeprowadzonej okresowo w procesie powszechnej taksacji nieruchomości.
Cel przeprowadzania wyceny jest głównie celem fiskalnym, jednak skutkować będzie również ujednoliceniem zasad uiszczania podatków od nieruchomości, podatku rolnego, leśnego i podatków od spadków i darowizn. Ustalenie tej wartości będzie więc niezbędne do określenia podstawy opodatkowania i zastosowania właściwej stawki podatku.
Na wartość katastralną nieruchomości składa się wartość gruntu i wartość jego części składowych. Wartość ta ustalana jest w oparciu o sporządzone mapy oraz tabele taksacyjne obejmujące obszar gminy, które obrazują oszacowane wartości poszczególnych rodzajów nieruchomości reprezentatywnych. Jeśli nieruchomości te były przedmiotem obrotu rynkowego, wtedy pod uwagę bierze się ich cenę transakcyjną. Wycena powinna uwzględniać różnice, które występują między nieruchomościami, a także zbliżenie do wartości rynkowej, określonej przy zastosowaniu metod właściwych dla masowej wyceny. Wartość katastralna nie jest więc tożsama z wartością rynkową nieruchomości.
Wartość nieruchomości określa się uwzględniając jej cechy charakterystyczne, które wpływają na wartość katastralną. W procesie taksacji wyróżnia się dwa rodzaje gruntów: grunty zabudowane lub przeznaczone na cele inne niż rolne i leśne oraz grunty rolne i leśne. Wśród cech definiujących ich wartość wymienia się położenie, przeznaczenie ustalone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub sposób użytkowania, gdy takiego planu nie ma, stan wyposażenia nieruchomości w infrastrukturę techniczną, stan zagospodarowania, klasę gruntu. Natomiast wśród cech wpływających na cenę budynków wymienić należy ich położenie, rodzaj, sposób użytkowania, wyposażenie w instalacje wewnętrzne, dane techniczne w rozumieniu przepisów o katastrze nieruchomości, stopień zużycia. Cechy brane pod uwagę przy ustalaniu wartości lokali to położenie w budynku, rodzaj, sposób użytkowania, instalacje wewnętrzne i stopień zużycia.
Wartość katastralną stosuje się przy ustalaniu wartości nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a także przy wykonywaniu czynności urzędowych, do których wykonania niezbędne jest ustalenie takiej wartości.
Przed wprowadzeniem powszechnej taksacji wymiar należnego podatku od nieruchomości zależał od rodzaju posiadanej nieruchomości i wynikał z odrębnej ustawy:
- podatek od nieruchomości – ustalano na podstawie ustawy o podatkach i opłatach lokalnych,
- podatek rolny – na podstawie ustawy o podatku rolnym,
- podatek leśny – na podstawie ustawy o podatku leśnym.
Jego wysokość zależała również od wielkości nieruchomości i stawek podatku.